"Juist een moment in een museum of in een concertzaal en ondergedompeld worden in muziek kan ons even losweken uit deze tijd van misschien wel veel te veel prikkels."
Jaap Eilander
Voorwoord PianoVrienden
Met trots presenteren wij dit interview met pianist en docent Jaap Eilander. Zijn bevlogenheid voor muziek, lesgeven en de kracht van klassieke componisten spreekt uit elk antwoord. PianoVrienden gelooft in het delen van zulke inspirerende verhalen om verbinding en verdieping te creëren binnen onze pianogemeenschap. Laat u meenemen in de wereld achter de toetsen van Jaap Eilander.
De mens achter de pianist
Waar ben je geboren en opgegroeid, en hoe heeft je jeugd je muzikale ontwikkeling beïnvloed?
Ik ben geboren en opgegroeid in Apeldoorn. Daar ben ik ook naar school gegaan. In mijn klas had ik iemand die piano speelde en dat leek me ook wel leuk. Dus ging ik op pianoles, maar de ambitie om pianist te worden was nog heel ver weg. Op pianoles kwam ik in aanraking met veel muziek. Mijn leraar liet me ook luisteren naar en kijken naar pianisten op film, en zo werd mijn muzikale horizon vergroot.
Wat inspireerde je om pianist te worden, en waren er specifieke momenten of personen die die keuze hebben beïnvloed?
Mijn volgende docent, Herman Riphagen, stimuleerde me nog meer om naar de grote meesters te luisteren. Zijn lokaal hing vol met die grote aanplakbiljetten en posters vanuit het Concertgebouw met pianisten als Zimerman, Kissin, Volodos en Schiff. Samen met hem zijn we toen naar Perahia gaan luisteren, die Beethovens vierde pianoconcert speelde. Riphagen was het ook die me aanzette tot het meedoen aan het Petrof Piano Concours, waar ik tot mijn verbazing een prijs wist te winnen. Ik kreeg toen o.a. kaartjes voor het concert van Wibi Soerjadi op Paleis Het Loo, en dat heeft echt wel indruk gemaakt. Ik denk dat toen gaandeweg het zaadje geplant is om ook pianist te worden.
Naast je passie voor muziek, zijn er andere interesses of hobby's die een belangrijke rol in je leven spelen?
Lange tijd niet. Ik ging helemaal voor de muziek. Luisterde veel naar cd’s, legde een grote cd-verzameling aan, nam van alles op van de radio, las veel over muziek en heb alle grote pianisten gehoord die toen in Nederland en iets daarbuiten optraden.
Pas later kreeg ik interesse in sport en ging een keer naar Sven Kramer kijken in Thialf en de Tour de France volgen, wat resulteerde in zelf gaan racefietsen en 's zomers bij de Tour kijken. Fantastisch is dat!
En er zijn zoveel overeenkomsten tussen sporten en pianospelen. Zeer boeiend.
Hoe heeft je muzikale carrière je persoonlijke leven gevormd, en welke lessen heb je daaruit getrokken?
Als je zo alleen maar gefocust bent op één ding, gaan andere dingen van het leven meer aan je voorbij of komen, zoals bij mij, pas veel later op mijn pad. Zo heb ik weinig tijd met vrienden doorgemaakt, ben je toch veel aan het werk als anderen vrij zijn en heb ik ook pas veel later een vriendin gekregen, met wie ik nu getrouwd ben. In de rare coronatijd, toen eigenlijk weinig nog kon en mocht, kreeg ik de tijd om te reflecteren en kwam ik erachter dat er meer in het leven is dan alleen maar muziek en piano.
Wat zijn je toekomstplannen, zowel op muzikaal gebied als persoonlijk?
Ik hoop de komende tijd te blijven groeien op technisch, maar zeker ook op muzikaal vlak. Ik ben altijd op zoek naar meer verdieping, naar repertoire dat mij past. Verder zou ik nog graag een paar keer de Winterreise van Schubert willen uitvoeren. Er is ook zoveel mooie muziek! Op persoonlijk vlak: wij zijn net verhuisd en daar proberen we nu ons huis op orde te krijgen.
Muzikale carrière en hoogtepunten
Je won het Petrof Piano Concours; hoe heeft die overwinning je carrière beïnvloed?
Het was niet een heel groot concours, maar wel een belangrijk moment in mijn leven. Je meet je met andere leeftijdsgenoten en door het winnen krijg je veel motivatie. Ik was toen nog jong, denk 15 of 16 jaar, er zat niet een heel programma en planning aan vast zoals bij sommige andere grotere concoursen met veel concertaanbiedingen en cd-opnamen. En misschien was dat maar goed ook, want daar was ik op dat moment nog niet rijp voor.
In 2008 trad je op tijdens de opening van het Nationaal Muziekkwartier in Enschede, in aanwezigheid van koningin Beatrix. Kun je ons meenemen naar dat moment?
In die tijd studeerde ik aan het ArtEZ-Conservatorium in Enschede en de pianoklas kreeg de kans om Six Pianos uit te voeren van Steve Reich. Ik was een van de zes gelukkigen. Wat toen indruk maakte, was hoe strak alles georganiseerd was rondom de aankomst van de toenmalige koningin. Zij kwam als iedereen binnen was, niemand mocht er toen meer in of uit zodat de entree van Beatrix niet verstoord zou worden. Van de rest van de avond weet ik eigenlijk niet zo veel meer.
Je hebt opgetreden in prestigieuze zalen zoals het Concertgebouw Amsterdam en Paleis Soestdijk. Welke van deze optredens is je het meest bijgebleven, en waarom?
In feite is elk optreden voor mij bijzonder, of dat nu in een deftige zaal is of een intiem huisconcert. Maar een paar springen er wel extra uit, zoals op Paleis Soestdijk. Zo’n historisch waardevolle plek en ik speelde muziek van Chopin en Schubert. Ja, geweldig. Als kleedkamer had ik toen de kamer van Prins Bernhard. Wanneer maak je zoiets mee. De keren in het Concertgebouw waren ook heel bijzonder. Dat gebouw doet iets met je. Maar ook een tuinconcert op Landgoed Vollenhove terwijl donkere wolken zich tijdens het concert boven ons samenpakten en het echt hard ging regenen, maar het publiek gewoon bleef zitten in de regen. Er ontstaat dan zo’n bijzondere sfeer. Muziek verbindt echt.
Hoe kies je het repertoire voor je solo-recitals en kamermuziekconcerten?
Dat is een lang proces. Ik verander per jaar een helft van mijn soloprogramma. De andere helft blijft hetzelfde. Ik zoek eigenlijk altijd naar meerdere stukken van een componist zodat mijn programma niet te versnipperd raakt en er geen lijn meer in zit. Maar voordat ik dé componist te pakken heb en de stukken uitgezocht heb die ik wil gaan spelen en die bij elkaar passen, gaat er een lange tijd overheen. Dus daar neem ik echt de tijd voor. Voor de andere concerten in kamermuziekverband of een begeleiding van een koor is het minder werk, want daar word ik vaak gevraagd voor een bepaald programma.
Wat trekt je aan in de muziek van componisten als Schumann, Chopin, Liszt en Prokofjev, die je op je eerste solo-cd 'Arabeske' hebt opgenomen?
Op dat moment was ik heel erg veel bezig met die muziek. Prokofjev speelde ik op mijn eindexamen en Schumann heb ik pas echt leren kennen door de lessen bij Marietta Petkova. Toen dat repertoire allemaal gerijpt was en veel gespeeld was op concerten, heb ik het ook opgenomen. Het is echt pianisten-pianorepertoire. Componisten die helemaal vanuit de piano dachten. Ook Prokofjev, die altijd aan de piano componeerde, ook zijn fantastische symfonieën. Het leek mij toen mooi om met echte pianomuziek mijn eerste album vol te spelen.
"Het publiek liep niet huilend weg en ik kreeg er leuke reacties op."
Je hebt verschillende Bach-albums uitgebracht. Wat fascineert je in het werk van Bach?
Sinds ik op jonge leeftijd een keer bij een repetitie was van het Bachkoor die bezig was met de Matthäus Passion, heb ik een grote fascinatie ontwikkeld voor de persoon Bach en diens muziek. Want dat gaat verder dan alleen zijn klavierwerken. Die zijn al geweldig, maar daarnaast is ook zoveel moois te ontdekken. Neem alleen al de cantates. Wat een rijkdom. En de passies. Maar het heeft ook te maken met dat sommige van mijn leerlingen Bach saai en droog vonden. Toen dacht ik, daar moet toch iets op te vinden zijn. En zo ben ik op het spoor gekomen van de transcripties, die de muziek van de barokke Bach naar de romantische piano vertalen. Toen vonden zelfs die eerder genoemde leerlingen het mooi! Wat ook fascineert is dat er best weinig bekend is over hoe Bach zelf speelde. Oké, mensen in die tijd stonden versteld van zijn virtuositeit en hoe makkelijk hij orgel speelde of dirigeerde en tegelijkertijd alle partijen meezong of meespeelde. Maar dan blijft er bij Bach dus heel veel te fantaseren over. En dat is toch eigenlijk mooi!
Kun je iets vertellen over je ervaring met het opnemen van muziek en hoe dit verschilt van live-optredens?
Het opnemen van muziek voor albums is eigenlijk een raar proces. Je speelt in je eentje, er luistert naast de technicus niemand mee, je wordt niet geïnspireerd door publiek, dus het moet helemaal uit jezelf komen. Daarom is het ook een intensief proces. Ook nadat je hebt opgenomen, want dan moet je nog de juiste takes kiezen. En kom je wel eens voor een dilemma te staan. De ene take heeft dit heel mooi en de andere take heeft juist weer iets anders. Een concert heeft dat allemaal niet, daar is het spannende eraan dat het een momentopname is. En hopelijk heb je ontvankelijke toehoorders die met je mee gaan de muzikale reis van die avond te maken. Dat maakt het onvergetelijk, maar ook vluchtig, want na het slotakkoord is alles weg. Een cd kun je nog een keer weer opzetten.
Hoe bereid je je voor op een concert, zowel technisch als mentaal?
Technisch probeer ik altijd in goede conditie te zijn door de periode voor concerten veel te spelen, zowel de muziek van het concert als toonladders en Czerny-etudes. Maar ook rustmomenten helpen om goed te presteren, bijvoorbeeld een wandeling. Op de dag van een concert niet te zwaar tafelen en altijd de banaan mee.
Heb je een favoriete compositie of stuk dat je keer op keer blijft boeien?
Ja, dat is ‘Nun komm, der Heiden Heiland’ van Bach/Busoni. Als ik dat de rest van mijn leven moet spelen, vind ik dat niet erg. Het is zo mooi hoe Bach die tred in de eerste maten opzet en zo het stuk tot leven brengt, en die beweging, die wandelpas, het hele stuk doorzet. Je hoort de komst van de Heiland in dit adventslied. De bewerking van Busoni is trouwens ook weergaloos. Het lijkt zo voor piano geschreven te zijn door Bach, maar dat kan natuurlijk niet. Heerlijk stuk om je recital mee te beginnen. Maar ook de Matthäus Passion blijft een zeer fascinerende compositie. Daar raak ik nooit op uitgekeken. Eerste deel uit Daphnis et Chloé van Ravel… Ach, er is zo veel moois.
Hoe zie je de evolutie van je muzikale interpretatie over de jaren heen?
Ik denk dat we in het algemeen sneller zijn gaan spelen. En ik vraag me wel eens af hoe componisten als Bach of Beethoven een allegro of vivace zouden hebben ervaren. Is dat even snel als hoe wij dat ervaren in onze jachtige tijd met flitsend 5G-internet en hogesnelheidstreinen? Of ging dat allemaal wat langzamer. En alles is steeds perfecter geworden. Ik hoop dat mijn eigen interpretaties door de jaren heen meer diepgang en rust hebben gekregen.
Cd's en Bach-bewerkingen
Je hebt een aantal Bach-bewerkingen voor piano geschreven die wereldwijd worden gebruikt. Wat inspireerde je om deze bewerkingen te maken?
Dat is gekomen doordat ik een concert moest spelen in Köthen in Duitsland, waar Bach gewerkt heeft. Ik dacht dat het leuk zou zijn om met iets nieuws en origineels te komen door zijn ‘Bist du bei mir’ te spelen, alleen was daar geen goede pianoversie van. Dus die heb ik toen zelf gemaakt en dat vond ik heel leuk om te doen. Het publiek liep niet huilend weg en ik kreeg er leuke reacties op en toen ben ik doorgegaan met nu in totaal negen Bach-bewerkingen. En natuurlijk superleuk dat dat wereldwijd gespeeld wordt. Dat had ik niet durven denken.
Hoe benader je het bewerken van Bachs muziek voor piano, en welke uitdagingen kom je daarbij tegen?
Ik benader het vanuit de melodie: het moet zingen en klinken op piano. Het moet iets toevoegen naast het origineel. Aria’s waar Bach twee vocale solisten gebruikt en een begeleidend ensemble zijn heel moeilijk om te zetten. Daar is de stemvoering heel lastig. Je blijft als pianist maar twee handen houden hè. Dus niet alles is zomaar geschikt.
Kun je iets vertellen over de ontvangst van je Bach-bewerkingen binnen de internationale muziekgemeenschap?
Dat heeft mij positief verrast. Ik heb de eerste drie bewerkingen uitgegeven in een boekje, en hoewel het een kleine oplage was, was die snel uitverkocht. Dat motiveert. Ze staan nu op de site Sheetmusicplus en daar is het downloaden en betalen heel makkelijk. Via deze bewerkingen kwam en kom ik nog steeds in contact met andere piano- en muziekliefhebbers over de hele wereld, wat boeiende mailwisselingen oplevert. Ook helpt het dat veel van mijn Bach-bewerkingen op YouTube te vinden zijn. Wat ook hele leuke reacties oplevert.
Hoe selecteer je de stukken van Bach die je wilt bewerken of opnemen?
Sommige zaten al een hele tijd, zeg maar, ‘in de wachtkamer’. En op een rustige dag begin ik ermee. De grootste uitdaging was de Passacaglia, een groot werk voor oorspronkelijk orgel. Met die bewerking ben ik echt lang bezig geweest, temeer ook omdat ik een keer goed vastliep. Maar na verloop van tijd kon ik weer verder. Dat hele proces heeft wel 2,5 jaar geduurd. Belangrijk is wel of iets ‘klinkt’ op piano als je een bewerking maakt. Sommige stukken komen op piano minder uit de verf dan het origineel. Dan kun je beter, denk ik, geen bewerking maken.
Trouwens, de ‘wachtkamer’ is nu leeg.
Wat hoop je dat luisteraars ervaren wanneer ze jouw interpretaties van Bach beluisteren?
Ik hoop gewoon dat ze van de muziek genieten. Dat ik iemand hart raak. Dat er een snaar gaat trillen bij iemand. Dan is mijn doel bereikt.
Pianodocentschap en onderwijsvisie
In 2013 heb je een eigen lespraktijk in Deventer opgezet. Wat was je motivatie hiervoor?
Ik had toen een tijdje voor een collega ingevallen op een muziekschool. Naast de goede dingen daar zag ik ook veel wat beter kon. Dus toen ben ik het zelf gaan doen, met plezier en succes kan ik wel zeggen.
Hoe zou je je benadering van pianoles omschrijven, en wat onderscheidt jouw lesmethode?
Ik denk dat ik een goede persoonlijke band heb met mijn leerlingen en dat ze graag naar me toe komen voor les. Ik sta dicht bij ze. Elke leerling bewandelt een andere route. Soms zijn we bezig met de techniek, pedaalgebruik, of met de articulatie of muzikale aspecten. Een andere leerling help ik om een arrangement te maken of om een zanger te begeleiden. Het is zo divers dat ik geen vaste lesmethode en lesindeling heb.
Wat vind je het meest uitdagende en het meest bevredigende aspect van het lesgeven?
Als een leerling vastloopt en ik kan helpen waarna ze weer vrolijk fluitend en gemotiveerd de deur uit gaan. Heerlijk.
Welke rol speelt technologie in je lespraktijk, bijvoorbeeld bij het opnemen of analyseren van spel?
Misschien nog wel te weinig. Ik neem het spel soms wel eens op, om het zo neutraal mogelijk te kunnen becommentariëren. Dat zou eigenlijk best vaker kunnen.
Toekomstvisie en persoonlijke reflectie
Wat zijn je plannen voor toekomstige opnames of muzikale projecten?
Ik heb geen plannen voor een nieuw album. Maar wie weet over een tijdje? Verder ben ik aan het broeden op een programma met Liszt in de passietijd. Een hele mooie periode om muziek te spelen. En Liszt had grote interesse in religie en spiritualiteit. Fascinerende persoon, die Liszt.
Zijn er specifieke componisten of muziekstijlen die je in de toekomst verder wilt verkennen?
Ja. Eerder al had ik Sibelius bestudeerd, maar momenteel ben ik me aan het verdiepen in de pianomuziek van Dvořák. Maar als je nu naar een pianorecital gaat, krijg je bijna zeker te weten geen muziek van deze Tsjech te horen, terwijl er echt wel stukken zeer de moeite waard zijn. Dus die komen op mijn komende programma’s te staan.
Hoe zie jij de rol van klassieke muziek in de moderne samenleving, en hoe draag je daaraan bij?
Ik denk dat veel mensen niet in de gaten hebben hoe belangrijk juist nu kunst en cultuur is. Alles is zo vluchtig en gehaast geworden. Er heerst zoveel onvrede en zo weinig dankbaarheid. Juist een moment in een museum of in een concertzaal en ondergedompeld worden in muziek kan ons even losweken uit deze tijd van misschien wel veel te veel prikkels. Gevoelens van haat, oorlog en afgunst gaan niet samen met een nocturne van Chopin.
Wat zijn je ambities als pianodocent voor de komende jaren?
Continueren wat ik nu heb en blijven groeien als docent en mens.
Als je terugkijkt op je carrière tot nu toe, wat beschouw je dan als je grootste prestatie, en waarom?
Ik denk dat ik wel heel blij ben dat ik van de muziek kan leven. Ik heb een mooie concert- en lespraktijk opgebouwd. De muziek brengt me op mooie plekken en ik kom met veel diverse mensen in aanraking, wat het boeiend maakt.
Nawoord PianoVrienden
Wij danken Jaap Eilander hartelijk voor zijn openhartige en gepassioneerde verhaal. Zijn visie op muziek, onderwijs en componisten als Bach en Liszt biedt stof tot nadenken én inspiratie. PianoVrienden blijft zich inzetten voor ontmoetingen en verhalen die raken. Blijf onze kanalen volgen voor meer gesprekken met musici die hun hart en ziel aan de piano geven.
Redactie e-mailadres:
info@pianovrienden.nl
Pianovrienden | 2024
