Voorwoord – namens PianoVrienden

Met trots presenteren wij dit bijzondere interview met componist Maurice Verheul. Zijn woorden tonen niet alleen muzikaal meesterschap, maar ook oprechte menselijkheid en visie. Maurice neemt ons mee in zijn wereld van klank, kleur en bezieling. Een inspirerende reis waarin muziek, leven en bewustzijn naadloos samenkomen.

Waar ben je geboren en opgegroeid, en welke rol speelde muziek in je jeugd?

Ik ben geboren in het hartje van Amsterdam, in een zijstraat van de Prinsengracht nabij de Vijzelstraat. Ik ben opgegroeid in Amsterdam, Geuzenveld. Muziek was mijn vlucht uit de realiteit die in mijn ouderlijk huis om mij heen was. Mijn jeugd was niet “je-dat”, om het mild en leuk te houden, en muziek was het perfecte middel om een andere werkelijkheid te creëren en je daarin te verliezen. Ik kan mij ook niet een moment herinneren dat muziek niet mijn leven bepaalde. Ik kocht mijn eerste plaat in mijn 4e levensjaar en ik koop nog steeds muziek; mijn muziekbibliotheek is dan ook aanzienlijk. Ik ben in mijn jeugd een tijdje diskjockey geweest op de dinsdag- en donderdagavonden in de “Soos” van het buurthuis en dat was een geweldige tijd. In deze periode ging ik mij ook interesseren in klassieke muziek. Ik weet nog heel goed dat ik mijn eerste klassieke platen kocht bij De Koperen Hoorn op de Rozengracht. Er stond een bak met klassieke platen buiten voor het raam met een kaartje: Fl 2,50 en ik dacht: “Wat ga je doen? Ga jij je leven lang soul en funk draaien of ga je ook klassiek draaien?” De platen waren o.a.: Marie-Claire Alain, Orgelwerken van Bach op Erato V9 (een dubbel-LP), Dvořák Symfonie nr. 9, Harpconcerten, Celloconcerten, beide op Erato…. Er ging een wereld voor mij open! “De beer was los” en het jachtseizoen op klassiek was geopend. Later kocht ik in diezelfde bak bij De Koperen Hoorn ook mijn eerste moderne muziek op LP: Ivo Jirásek’s Mother Hope Symphony op het Suprafon-label. Een geweldig werk en een schande dat dit nooit de westerse concertzalen heeft bereikt.

Vanuit mijn opvoeding? Mijn vader draaide thuis opera als hij depressief was en als dit werd opgezet, wist ik dat ik op eieren kon gaan lopen.

Kun je ons meenemen in het moment of de periode waarin je wist: "Ik word componist"?

Je kunt beter zeggen de eerste momenten. Dit waren de momenten tijdens het pianospelen dat ik dacht: “Hmmmm, dat zou ik toch echt anders gedaan hebben.”

Wat dreef je om niet alleen componist, maar ook muziekpedagoog én biologieassistent te worden?

Ik moest van mijn vader een vak leren, zo simpel is het. En muziek behoorde niet tot zijn idee van de betaalde beroepen. Als hobby geen enkel probleem, als werk: “Ben je wel goed bij je hoofd?” Ik ging naar de analistenopleiding en daarmee was alle discussie over! Een jaar of wat later zou ik muziek erbij gaan doen….. dat kon…. zolang mijn echte opleiding er maar niet onder zou lijden. Nu, tientallen jaren later, ben ik blij dat mijn vader deze zeer dominante rol hierin gespeeld heeft. Ik heb het beste van twee werelden: muziek en biologie, en van deze combinatie word ik zeer blij (het woord “gelukkig” vind ik te zwaar beladen in deze zin).

Wie of wat zijn de belangrijkste invloeden geweest op jouw persoonlijke en professionele ontwikkeling?

Als ik hierover nadenk en alle romantische invullingen even terzijde leg en het sec bekijk, is dit mijn willen vluchten uit de omstandigheden waarin ik van huis uit leefde. Met componeren kon ik die wereld realiseren waarin ik mij veilig voelde. Het klinkt misschien heel naïef, maar dit was voor mij de realiteit waarin ik leefde – of misschien wel overleefde. Als de vraag is, welke componisten hebben je beïnvloed: Chopin, Ravel, Debussy, Sorabji, Messiaen, Strawinsky – dan is dit het antwoord. De klankkleuren die deze componisten weten te maken, daarin kan ik voor 110% in verdwijnen.

Hoe zou je jezelf als mens omschrijven buiten de muziek en het onderwijs om? Wat houdt je bezig in het dagelijks leven?

Ik ben zeer toegankelijk, flexibel en oplossingsgericht. Ik haat onrecht, zeker wanneer het kinderen aangaat. Ik kan niet met leugens overweg. Ik zag pas een meme voorbij komen die zeer op mij van toepassing is: It’s not right-wing or left-wing, it’s knowing! Hoe meer je je van jezelf bewust wordt, hoe meer je jezelf toestaat je eigen ik te laten ontwaken, hoe meer innerlijke vrijheid je zult ervaren.

Je beschrijft je stijl als "new colorfield romantic". Kun je uitleggen wat deze term voor jou betekent en hoe deze zich manifesteert in je composities?

Ik denk dat ik deze vraag al indirect heb beantwoord: het zoeken naar kleur en bewustwording via muziek. Op dit moment is deze – en ik zeg zeer bewust – reis te horen in mijn Alida-reeks. Ik gebruik in deze reeks heel duidelijk de natuur bij “vorme” van de boventonen, de Fibonacci-reeks en de wiskunde die hiermee gepaard gaat. Ik heb in deze reeks eigenlijk alles wat de muziek voor mij boeiend maakt gecombineerd: “vormloze” gestructureerdheid, geen tonaliteit en atonaliteit maar totaliteit, kleur en daaruit voortvloeiende melodie, contrapunt vanuit “cluster”. Ook hier is het een wereld creëren waarin en waaruit je je prettig voelt. Dit “model” is tot op heden het kader waarin ik kan werken. En op het moment dat deze wereld, dit model, niet meer werkt, moet je het afbreken en iets nieuws maken… De mens is een creatief wezen, en zij vergeet dat nog weleens. De mens is gemaakt om te scheppen; doe dat dan ook!

Je hebt tot nu 1485 werken gecomponeerd, variërend van solo's tot grote orkestwerken. Welk werk beschouw je als je magnum opus en waarom?

Dat is simpel! Le Tareau du Ciel. Dit is een werk voor piano en duurt straks meer dan 40 uur. De helft ben ik op dit moment gepasseerd en is te horen op YouTube. Dit werk wordt het langste niet-repeterende pianowerk ter wereld. Vraag je mij niet “waarom”?

Je begon als autodidact pianist en speelde binnen vier jaar Chopin-etudes. Hoe heeft deze vroege ervaring je benadering van compositie beïnvloed?

Ik zou bijna iedereen aanraden als autodidact te beginnen. Het komt dan totaal vanuit jezelf en er is geen druk van buitenaf dat je moet spelen. Verder heeft het als groot voordeel dat je je er niet van bewust bent dat er niveaus bestaan in de stukken die je leuk vindt en speelt. Mijn eerste pianoleraar “viel van zijn stoel” toen ik mijn eerste les kreeg: Frans Heijm!

Na een ontdekte geboorteafwijking in je onderrug en een rugoperatie met nare complicaties moest je je pianocarrière beëindigen. Hoe heeft deze gebeurtenis je richting als componist veranderd?

Pianocarrière is wel een zeer groot woord. Ik vond spelen voor anderen eigenlijk verschrikkelijk. Ik stierf zeven doden van de zenuwen. Ik moest mijn linkerbeen klem zetten onder de piano omdat mijn door de zenuwen trillende linkerbeen een eigen leven ging leiden. Nee, de complicaties – hoe dramatisch ook voor een pianist – kwamen achteraf goed uit. Ik kwam met twee verlamde armen uit de operatie… en geloof me, het is erg moeilijk om de zuster te bellen in de nacht als je armen verlamd zijn na zo’n operatie. Mijn nek had te lang (meer dan 10 uur) in een hoek van 45 graden gelegen, dus zenuwen naar mijn armen raakten beschadigd. Destijds lag je lichaam in een hoek van 45 graden met het hoofd naar beneden in steunen en aan kettingen. Er zat ook een ketting om je hoofd en deze trok je hoofd naar achteren in de nek, en als je zwaar bent zoals ik, heeft dit consequenties. Een duidelijk geval van: helaas pindakaas. Deze operatie gebeurt heden ten dage niet meer. In het jaar van de operatie ontdekte ik analyse en componeren; het ene kwam, het andere ging!

Je noemt Bach, Chopin, Stravinsky, Messiaen en Sorabji als invloeden. Hoe integreren deze componisten zich in jouw muzikale taal?

Contrapunt, harmonie, kleur, natuur en architectuur – en eigenlijk staat het antwoord bij mijn uitleg over de Alida’s.

Je werk Alida No.16f 'La conscience totale' duurt 12,5 uur. Wat inspireerde je om zo’n monumentaal stuk te schrijven?

Verbinding is wat wij nodig hebben

Ik geloof in het feit dat alles wat wij doen, zeggen en laten met energieën verbonden is, en dat alles wat wij doen op dit niveau invloed uitoefent op onze omgeving. Dus dit gezegd hebbende, geloof ik dat onze wereld wel wat positieve energie kan gebruiken. En dit is ook waarom er een nog groter werk aanstaande is: tegenover destructieve energie staat constructieve energie. In mijn idee is kunst uit het hart altijd een constructieve energie die aan de wereld gegeven mag worden. Ik vind ook dat de kunstwereld – waar ook de muziek toe behoort – zich veel te stil houdt, of zich te weinig uitspreekt over alle destructie die wij om ons heen zien gebeuren. En dan refereer ik aan mijn uitspraak hierboven: It’s not right-wing or left-wing, it’s knowing! Het weten is een innerlijk weten en mag met de wereld om ons heen gedeeld worden. En dit delen schept verbinding – en verbinding is wat wij nodig hebben, zeker nu!

Je hebt recentelijk een serie Declamatorium-werken gecomponeerd met intrigerende titels. Wat is het concept achter deze serie?

Het is geen concept. Het is weer het idee van energie. De serie is gebaseerd op de Alida en het bijzondere binnen deze context van energieën was het volgen van Tucker Carlson in zijn werk als anchor bij Fox. Je voelde aan alle energieën (mits je ervoor open staat) dat zijn verhaal een downfall en een resurrectie zou worden – en dat gebeurde ook. Ik hoefde alleen zijn stappen te volgen en zijn beslissende momenten vast te leggen in mp3, en als een soort opera stapelde dit zich op (wat ik zeg: alle energieën zijn verbonden met elkaar in mijn idee) en schreef het werk zich vanzelf… Of je het nu wel of niet eens bent met wat er gezegd wordt tijdens zijn interviews, dat is niet belangrijk in dit proces. Dito het werk met de mp3 van de uitspraken van Harari. Zijn uitspraken staan haaks op waar ik in geloof, zijn betrokkenheid bij het WEF staat haaks op waar ik in geloof. Maar door zijn – voor mij – destructieve energie te gebruiken als constructieve energie, door de wereld te laten horen wat zijn uitspraken zijn, buig ik deze energie om tot een opbouwende energie. Balans!

Je muziek is internationaal uitgevoerd, waaronder door pianist Geoffrey Madge en tijdens het Vox Novus Festival in Roemenië. Hoe ervaar je deze internationale erkenning?

Erkenning is een eendagsvlieg. Ik heb liever dat mensen zich herkennen in dat wat ik maak, in mijn muziek, dan dat ze erkennen wat ik doe. Herkennen betekent dat je ontvankelijk bent voor dat wat ik schrijf, dat je openstaat voor mijn energie. Ík ben niet belangrijk, de energie die ik wil geven is belangrijk. Het geven van constructieve energie is belangrijk – en dat geldt voor een ieder.

Je hebt composities geschreven voor een breed scala aan instrumenten, waaronder theremin en contraforte. Wat trekt je aan in het schrijven voor minder gangbare instrumenten?

Ik houd van de underdog. Dat zal er beslist mee te maken hebben.

Je bent mede oprichter van de Société des musiciens extraordinaires (Somextro). 

Wat was je motivatie om dit platform op te richten?

Omdat het ons de neus uitkwam dat de muziekwereld bestaat uit eilandjes die zich maar moeilijk laten samenvoegen. Geoff en ik hadden het idee dat wij iets konden betekenen voor deze eilandjes. En uiteindelijk hadden wij ook een soort van Sjors en de Rebellenclub. Dit stokje is “underground” overgenomen door wat overzeese musici die ook iets als Somextro zijn gestart; ik heb dit van horen zeggen.

Somextro organiseerde bijeenkomsten met uitvoeringen en discussies over nieuwe klassieke muziek. Hoe dragen/droegen deze bijeenkomsten bij aan je ontwikkeling als componist?

Je spiegelt je aan datgene wat je van anderen hoort of ziet – of het nu hun muziek is of het gesprek dat je voert – en je neemt mee wat voor jou van toepassing is. … Weer die energie.

Je werkt aan het opzetten van een uitgebreide online database voor moderne en hedendaagse muziek. Wat zijn je doelen met dit project?

Dit project is ter ziele. Door allemaal praktische factoren die niets met muziek te maken hebben. In het leven moet je dingen laten gaan – en daar komen andere dingen voor terug; zo gaat dat.

Je hebt een indrukwekkende muzikale stamboom die teruggaat tot Giuseppe Tartini en Ludwig van Beethoven. Hoe beïnvloedt deze erfenis je werk?

Ach, het is een leuk weetje voor een gesprekje, maar voor de rest koop je er helemaal niets voor. Behalve dat je weet dat je muzikale erfenis uit een goed nest komt.

Je hebt ook oratoria en requiems gecomponeerd. Hoe benader je het componeren van religieus geïnspireerde muziek?

Ik heb dit altijd gedaan vanuit ideeën uit die perioden. Binnen het kader van de Alida en de ideeën binnen de Alida kom ik daar nu niet meer mee weg. Er zijn een stel vocale Alida-werken met een religieuze inslag (non-kerkelijk) die ik vind lijken – qua wereld – op Hildegard von Bingen. Dus misschien heeft Von Bingen destijds ook, misschien onbewust, Fibonacci ontdekt.

Je hebt psalmen en een Stabat Mater gecomponeerd. Wat trekt je aan in het werken met religieuze teksten?

De weg naar persoonlijk inzicht: “Ik ben de weg, de waarheid en het leven.” Ik ben mijn weg. Ik ben mijn waarheid en daarin ben ik het leven dat leeft binnenin mij. Vreugde en lijden zijn alleen maar concepten van ervaren – en ervaren schept jouw weg, jouw waarheid en jouw innerlijk leven. De meeste teksten gaan in diepere zin hierover.

Je hebt een breed scala aan vocale muziek gecomponeerd, van liederen voor verschillende stemtypes tot koorwerken. 

Hoe verschilt je benadering bij het schrijven voor stem in vergelijking met instrumentale muziek?

Bij de vocalisten moet je veel meer rekening houden met de beperking en broosheid van de stem. Bij instrumentalisten heb ik nogal de neiging tot het uiterste te gaan; zeker bij pianisten… jammer dan!

Je hebt ook balletmuziek gecomponeerd. Hoe beïnvloedt de samenwerking met choreografen je compositieproces?

Ik zou graag zien dat dit ooit opgepikt wordt door choreografen; het antwoord moet ik je schuldig blijven.

Je hebt een uitgebreide catalogus van pianowerken. Hoe evolueert je benadering van pianocompositie door de jaren heen?

Mijn eerste insteek was contrapunt. Ik was verslaafd aan contrapunt in mijn eerste werken. Daarna ontdekte ik de harmonie en contrapunt in akkoorden (clusters). De Nocturnes zijn hier een voorbeeld van – ook van architectuur in vorm. Daarna ontdekte ik de multidimensionaliteit van muziek; de Kincobs zijn hier het voorbeeld van. Etc. etc. In het hier en nu zijn de Alida’s het laatste “product” van mijn muzikale zoektocht. Wat na de Alida komt, dat weet ik nog niet. De vorm en het idee bevallen nog steeds. (Ik heb wel verschrikkelijk veel pianomuziek geschreven… pff… oude liefde…)

Je hebt samengewerkt met diverse musici en ensembles. Hoe beïnvloeden deze samenwerkingen je composities?

Dat er meer mogelijk is dan je zou denken.

Wat zijn je toekomstplannen op het gebied van compositie? Zijn er specifieke projecten of samenwerkingen waar je naar uitkijkt?

Geen idee. Ik zit nu in mijn meer dan 40-urige pianowerk… ik ben nog even onder de pannen!

Je bent biologieassistent aan het Barlaeus Gymnasium in Amsterdam. Hoe combineer je je wetenschappelijke achtergrond met je muzikale carrière?

Alles wat je met je hart doet, komt uit dezelfde bron!

Als pianodocent begeleid je studenten in hun muzikale ontwikkeling. Hoe beïnvloedt je ervaring als componist je lesmethoden?

Ik denk als componist veel meer in nuances, ook analytischer, veel meer in het idee van de componist. Ik zing ook veel fraseringen voor, omdat je daarin veel meer details en nuances kunt laten horen. Ook het ademhalen binnen de melodische lijnen wordt dan begrijpelijker. Het maakt het allemaal veel georganiseerder. Pianoles geven als componist is – als ik dit vergelijk met mijn oude leraren – toch echt anders.

Hoe integreer je je passie voor muziek in je rol als biologieassistent?

Ik kan mij makkelijk van de ene rol in de andere plaatsen en/of beide tegelijkertijd; het is het moment.

Welke uitdagingen en voldoeningen ervaar je in je dubbele rol als wetenschapper en muzikant?

De voldoening vanuit mijn zijn is dat ik vanuit analyse en gevoel iets kan creëren en eigenlijk dezelfde energie ervaar.

Hoe zie je de relatie tussen wetenschap en kunst in het onderwijs, en hoe probeer je deze te overbruggen in je werk?

Als het aan mij zou liggen, mag de muziek terug in de retorica; als een bèta-vak!

Je hebt een indrukwekkende muzikale stamboom die teruggaat tot Beethoven. Hoe voel je je verbonden met deze muzikale erfenis?

Het klinkt lullig, maar niet. Ik voel mij meer verbonden met de klankkleur van een land dan met een componist. En zoals ik hierboven uitlegde, hebben bepaalde componisten hun sporen achtergelaten – natuurlijk!

Je hebt een breed scala aan muziekstijlen en -vormen verkend. Hoe blijf je jezelf uitdagen en vernieuwen als componist?

Ideeën komen soms op je pad. De Alida is ontstaan als een soort van finale van ingevingen, vormen, uitwerkingen enzovoort van werken die vóór de Alida tot stand zijn gekomen.

Wat beschouw je als je grootste prestatie tot nu toe, zowel in muziek als in onderwijs?

Ik heb geen idee, weet je dat! Ik hoop dat ik wat meer bewustzijn met mijn muziek gecreëerd heb, en als dat zo is, dan is dit je antwoord.

Hoe zie je de rol van muziek in de samenleving, en wat hoop je bij te dragen met je werk?

Muziek is de taal die universeel is – en uiteindelijk verstaat iedereen muziek. Wat ik hoop bij te dragen, is al meer dan beantwoord. Misschien nog in praktische zin: ik hoop dat ik het pianorepertoire heb bijgevuld!

Wat zijn je dromen en ambities voor de toekomst, zowel als componist als in het onderwijs?

Werken aan een betere wereld door muziek en de energie die ervan uitgaat.

Nawoord – namens PianoVrienden

Wij danken Maurice Verheul voor zijn openhartige en diepgaande reflecties. Zijn verhaal herinnert ons eraan dat muziek meer is dan noten; het is energie, verbinding en expressie van de ziel. Mogen zijn woorden en klanken blijvend inspireren. PianoVrienden blijft zijn werk met bewondering en enthousiasme volgen.